Πέτρος Γοργοράπτης - Χειρουργός Ουρολόγος - Ανδρολόγος

Λιθίαση

Τι είναι η λιθίαση του Ουροποιητικού;

Λιθίαση ουροποιητικού είναι η δημιουργία λίθου ή λίθων μέσα στην αποχετευτική μοίρα του ουροποιητικού συστήματος (πυελοκαλυκικό σύστημα του νεφρού, ουτητήρας, ουροδόχος κύστη, ουρήθρα). Είναι η τρίτη κατά σειρά συχνότητας πάθηση του ουροποιητικού στον άνθρωπο, μετά τις ουρολοιμώξεις και τις παθήσεις του προστάτη. Ανάλογα λοιπόν με την εντόπιση, έχουμε λιθίαση των νεφρών (νεφρολιθίαση), λιθίαση των ουρητήρων (των σωλήνων που μεταφέρουν τα ούρα από τους νεφρούς στην ουροδόχο κύστη), λιθίαση της ουροδόχου κύστης και τέλος λιθίαση της ουρήθρας. Οφείλεται σε αυξημένη απέκκριση αλάτων από το νεφρό, με αποτέλεσμα τον υπερκορεσμό των ούρων, το σχηματισμό κρυστάλλων και τελικά τη δημιουργία λίθων. Η λιθίαση είναι πάθηση γνωστή από τους αρχαίους χρόνους και είναι εξαιρετικά συχνή αφού 1 στους 10 ανθρώπους θα εμφανίσει ένα τουλάχιστον επεισόδιο λιθίασης κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Ποια είναι τα ήδη των λίθων
Υπάρχουν διάφορα είδη λίθων που καθορίζονται με βάση τη χημική τους σύσταση.

- Οι λίθοι από ασβέστιο είναι οι πιο συχνοί. Εμφανίζονται σε μεγαλύτερη συχνότητα σε άντρες ηλικίας 30-40 ετών. Το ασβέστιο δημιουργεί σύμπλοκα με άλλες ουσίες των ούρων, όπως τα οξαλικά και ο φωσφόρος, και σχηματίζει τελικά το λίθο (οξαλικό ασβέστιο και φωσφορικό ασβέστιο).

- Οι λίθοι από ουρικό οξύ είναι πιο συχνοί στους άντρες παρά στις γυναίκες. Ο κίνδυνος εμφάνισής τους αυξάνει σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία ή πάσχουν από ουρική αρθρίτιδα
- Οι λίθοι από στρουβίτη (μικροβιακοί λίθοι) σχηματίζονται συνήθως σε γυναίκες που πάσχουν από επίμονη λοίμωξη του ουροποιητικού συστήματος. Οι λίθοι αυτοί μπορεί να γίνουν πολύ μεγάλοι σε μέγεθος.
- Οι λίθοι κυστίνης σχηματίζονται σε άτομα που πάσχουν από κυστινουρία. Αυτή είναι μία κληρονομική νόσος που προσβάλλει και τα δύο φύλα.

- Πολύ σπάνιες μορφές λίθων σχηματίζονται σε ασθενείς που παίρνουν φάρμακα, όπως ινδιναβίρη και τριαμτερένη.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;
Η δημιουργία λίθων στο ουροποιητικό σύστημα καθορίζεται από ενδογενείς (οργανικούς) και εξωγενείς (περιβαλλοντικούς) παράγοντες. Συνήθως, είναι ένας συνδυασμός παραγόντων που συμβάλλει στη δημιουργία λίθων.

Ηλικία: Οι λίθοι εμφανίζονται συχνότερα στις ηλικίες μεταξύ 20 και 50 ετών.
Φύλο: Οι άντρες εμφανίζουν λιθίαση 2,5 φορές συχνότερα από τις γυναίκες.
Οικογενειακό ιστορικό-κληρονομικότητα: Περίπου το 25% των ασθενών με λιθίαση αναφέρουν ότι υπάρχει συγγενής πρώτου βαθμού με την ίδια πάθηση
Κλιματικές συνθήκες: Άνθρωποι που κατοικούν σε θερμά κλίματα έχουν αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξουν λίθους (αφυδάτωση και υπερκορεσμός των ούρων)
Διατροφή: Η κατανάλωση αυξημένης ποσότητας ζωικού λευκώματος και ζωικού λίπους προδιαθέτει στη δημιουργία λίθων, καθώς και η αυξημένη κατανάλωση αλατιού. Επίσης η υπερβολική κατανάλωση τροφών πλούσιων σε ασβέστιο (γαλακτοκομικά) έχει ενοχοποιηθεί για την ανάπτυξη λιθίασης.
Παχυσαρκία: Το αυξημένο σωματικό βάρος προδιαθέτει στον σχηματισμό λίθων.
Πρόσληψη υγρών: Η κατανάλωση μικρής ποσότητας υγρών, ιδιαίτερα αν είναι λιγότερη από 1,5 λίτρο ημερησίως, αυξάνει την πιθανότητα σχηματισμού λίθων. Ακόμη, η περιεκτικότητα του πόσιμου νερού μιας περιοχής σε ιχνοστοιχεία μπορεί να επηρεάσει τη νόσο.
Επάγγελμα: Οι επαγγελματίες γραφείου παρουσιάζουν αυξημένη συχνότητα νεφρολιθίασης συγκριτικά με τους χειρώνακτες γεγονός που αποδίδεται στη περιορισμένη κινητικότητα ενώ το stress φαίνεται επίσης να αυξάνει το κίνδυνο.
Φαρμακευτική αγωγή: Συγκεκριμένα αντιυπερτασικά φάρμακα, η λήψη αντιόξινων φαρμάκων, παρατεταμένη χρήση κορτιζόνης καθώς και αντιρετροικές αγωγές σε ασθενείς που από HIV, προδιαθέτουν στη δημιουργία λίθων.
Ανατομικές ή λειτουργικές παθήσεις του ουροποιητικού: Στένωση σε κάποιο σημείο του ουρητήρα, στένωση στην πυελοουρητηρική συμβολή, σπογγοειδής νεφρός, καλυκικό εκκόλπωμα, κυστεοουρητηρική παλινδρόμηση, πεταλοειδής νεφρός, ουρητηροκήλη, νεφρασβέστωση
Άλλες συστηματικές παθήσεις: Υπερπαραθυρεοειδισμός, γαστρεντερικές παθήσεις (νόσος του Crohn, παθήσεις δυσαπορρόφησης), σαρκοείδωση

Ποια είναι τα συμπτώματα;

Πολλοί ασθενείς με λίθο στο ουροποιητικό δεν έχουν κανένα σύμπτωμα. Τα συμπτώματα εμφανίζονται, όταν κάποιος λίθος βρεθεί μέσα στον ουρητήρα με αποτέλεσμα να εμποδίζει τη ροή των ούρων από τους νεφρούς. Το συνηθέστερο σύμπτωμα είναι ο κολικός του νεφρού, ο οποίος είναι ένας πολύ έντονος πόνος στην περιοχή των νεφρών, που μπορεί να αντανακλά στην κοιλιά, στην κύστη ή στα έξω γεννητικά όργανα. Ο πόνος συνήθως εμφανίζεται ξαφνικά, δεν ανακουφίζεται με την αλλαγή θέσης και συχνά συνοδεύεται από τάση για εμετό (ναυτία) ή και εμετό. Συνήθως, υπάρχει αιματουρία που είναι μικροσκοπική και ανακαλύπτεται στη γενική ούρων και σπάνια μακροσκοπική, που φαίνεται κατά την ούρηση. Μερικές φορές, όταν συνυπάρχει ουρολοίμωξη, η λιθίαση μπορεί να παρουσιαστεί με συμπτώματα, όπως ρίγος, πυρετός, κόπωση, δυσουρικά ενοχλήματα και συνεχή πόνο στους νεφρούς. Πολύ συχνά η λιθίαση διαγιγνώσκεται τυχαία σε απεικονιστικό έλεγχο που γίνεται για άλλο λόγο.

Πώς γίνεται η διάγνωση;
Η διάγνωση της λιθίασης γίνεται από το ιστορικό, την κλινική εξέταση και τον απαραίτητο εργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο. Το ιστορικό και η κλινική εξέταση θέτουν την υποψία λιθίασης στον ουρολόγο και οι διαγνωστικές εξετάσεις έχουν ως σκοπό την επιβεβαίωση της διάγνωσης, τη διερεύνηση της λειτουργικότητας και μορφολογίας του ουροποιητικού συστήματος και την ανίχνευση πιθανών αιτιολογικών παραγόντων που είναι υπεύθυνοι για το σχηματισμό λίθων. Οι εξετάσεις που χρησιμοποιούνται για τη διερεύνηση της λιθίασης χωρίζονται σε απεικονιστικές και εργαστηριακές. Αν χρειαστεί να κάνετε κάποιες από αυτές, θα σας το συστήσει ο γιατρός σας.

Απεικονιστικός έλεγχος:
- Απλή ακτινογραφία νεφρών, ουρητήρων και κύστης (ΝΟΚ): Ανιχνεύει περίπου το 70-80% των λίθων. Υπάρχουν όμως λίθοι, όπως του ουρικού οξέος, που δεν φαίνονται στην ακτινογραφία ΝΟΚ.
- Υπερηχογράφημα του ουροποιητικού: Δίνει πληροφορίες για την ύπαρξη απόφραξης (υδρονέφρωση) και μπορεί να ανιχνεύσει λίθους που βρίσκονται μέσα στο νεφρό ή στην κύστη αλλά όχι στον ουρητήρα.
- Αξονική τομογραφία χωρίς σκιαγραφικό μέσο: Αποτελεί, σήμερα, την εξέταση εκλογής στα περισσότερα ουρολογικά κέντρα για τη διερεύνηση της λιθίασης και γίνεται ταυτόχρονα έλεγχος και της ανατομίας του νεφρού. Επίσης παρέχει πληροφορίες και για τη σκληρότητα του λίθου.
- Ενδοφλέβια ουρογραφία ή πυελογραφία: Αποτελεί παλιότερη μέθοδο απεικόνισης του ουροποιητικού και δε χρησιμοποιείται συχνά.

Εργαστηριακός έλεγχος:
- Γενική ούρων: Συνήθως, υπάρχουν ερυθρά αιμοσφαίρια στα ούρα και μερικές φορές και στοιχεία ουρολοίμωξης.
- Βιοχημική ανάλυση αίματος: Μέτρηση της ουρίας και κρεατινίνης, του ουρικού οξέος και του ασβεστίου του ορού.
- Παραθορμόνη: Είναι ορμόνη που εκκρίνεται από τους παραθυρεοειδείς αδένες και ελέγχεται σε περιπτώσεις αυξημένου ασβεστίου, καθώς μπορεί να υπάρχει υπερλειτουργία των αδένων ως αίτιο της δημιουργίας λίθων.
- Συλλογή ούρων 24ώρου: Σκοπός είναι να καθοριστεί η μεταβολική εικόνα του ασθενή για την πιθανή ανεύρεση κάποιας μεταβολικής ανωμαλίας υπεύθυνης για την παραγωγή λίθων.
- Ανάλυση του λίθου: Γίνεται εφόσον βρεθεί ή αφαιρεθεί ο λίθος σε εξειδικευμένα εργαστήρια, για να ανευρεθεί το είδος του λίθου και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για μείωση των πιθανοτήτων υποτροπής και επανεμφάνισης λιθίασης.

Πώς αντιμετωπίζεται η λιθίαση;

Αντιμετώπιση συμπτωμάτων
Στη φάση του δυνατού πόνου, του κολικού του νεφρού, σκοπός είναι η ανακούφιση του ασθενή από τον πόνο. Χορηγούνται φάρμακα σε ενέσιμη μορφή που λέγονται μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, τα οποία δρουν ως παυσίπονα και ελαττώνουν το τοπικό οίδημα. Αν ο πόνος επιμείνει, μπορούν να χορηγηθούν ισχυρότερα παυσίπονα, όπως οπιοειδή αναλγητικά. Στη συνέχεια, για πρόληψη των επεισοδίων κολικών χορηγούνται μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη από το στόμα για 7 μέρες και μπορεί να χορηγηθεί και ένας αναστολέας των α-αδρενεργικών υποδοχέων, που λαμβάνουν συνήθως για την υπερπλασία του προστάτη οι άνδρες. Η θεραπεία αυτή θεωρείται ότι μειώνει τις υποτροπές του κολικού και αυξάνει τη πιθανότητα αυτόματης αποβολής του λίθου, αφού προκαλεί χάλαση του ουρητήρα.

Σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών, θα χρειαστεί κάποια άμεση παρέμβαση, όταν:
- ο πόνος επιμένει παρά τη φαρμακευτική αγωγή
- η απόφραξη απειλεί τη νεφρική λειτουργία
- συνυπάρχει ουρολοίμωξη με πυρετό.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί να τοποθετηθεί ένας ουρητηρικός καθετήρας (pig-tail). Μέσω της ουρήθρας με ενδοσκοπικά εργαλεία, ο γιατρός φτάνει στην ουροδόχο κύστη, βρίσκει το στόμιο του ουρητήρα και μέσω αυτού προωθεί τον καθετήρα μέχρι το νεφρό. Σε περιπτώσεις όπου αυτό δεν είναι εφικτό, το σωληνάκι τοποθετείται μέσω του δέρματος (διαδερμική νεφροστομία). Αν οι συνθήκες το επιτρέπουν, μπορεί να γίνει στον ίδιο χρόνο και η αφαίρεση του λίθου.

Φαρμακευτική θεραπεία
Σε κάποιες μορφές λίθων ο γιατρός σας μπορεί να σας συνταγογραφήσει φάρμακα, τα οποία σκοπό έχουν είτε να μειώσουν τον μέγεθος του λίθου είτε να εμποδίσουν τον επανασχηματισμό του. Τα φάρμακα διαφέρουν ανάλογα με τη χημική σύσταση του λίθου και το αν υπάρχει κάποιο μεταβολικό νόσημα.

Πώς αφαιρούνται οι λίθοι;

Η αφαίρεση του λίθου εξαρτάται από το μέγεθος και τη θέση του στο ουροποιητικό σύστημα. Εφόσον τα επεισόδια κολικού ελέγχονται με τη φαρμακευτική αγωγή και για λίθους μικρότερους των 6 χιλιοστών, σε ένα ποσοστό που φτάνει το 70%, ο λίθος θα αποβληθεί αυτόματα σε ένα διάστημα 3 εβδομάδων αναμονής. Το διάστημα αυτό θεωρείται ασφαλές για τη διατήρηση της φυσιολογικής λειτουργίας του νεφρού. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, θα χρειαστεί επεμβατική θεραπεία, με σκοπό τη θραύση και την απομάκρυνση του λίθου. Στις επεμβατικές μεθόδους, περιλαμβάνονται:
- Εξωσωματική λιθοθρυψία με κύματα κρούσης (ESWL): Πραγματοποιείται θραύση του λίθου με ηλεκτρομαγνητικά κρουστικά κύματα υπό ακτινοσκόπηση του λίθου. Γίνεται συνήθως πολύ καλά ανεκτή από τον ασθενή και μπορεί να είναι αποτελεσματική σε ποσοστό που φτάνει το 90%. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν λίθοι που δεν μπορούν να σπάσουν με την εξωσωματική λιθοθρυψία.
- Ουρητηροσκόπηση και ενδοσωματική λιθοθρυψία (URS): Χρησιμοποιείται για λίθους που βρίσκονται στον ουρητήρα. Το ουρητηροσκόπιο μέσω της ουρήθρας και της κύστης εισέρχεται στον ουρητήρα μέχρι τον λίθο, όπου ειδικοί λιθοθρύπτες, με χρήση laser σπάζουν τον λίθο, και αφαιρούνται τα θραύσματά του.
- Διαδερμική νεφρολιθοθρυψία (PCNL): Χρησιμοποιείται για μεγάλους λίθους (>2εκατοστά) του νεφρού ή λίθους του νεφρού που δεν σπάνε με την εξωσωματική λιθοθρυψία. Μέσω μιας οπής που γίνεται από το δέρμα μέχρι το νεφρό, εισάγεται το νεφροσκόπιο, ανευρίσκεται ο λίθος και σπάζει με ειδικούς λιθοθρύπτες, συνήθως υπερηχογραφικούς ή βαλλιστικούς.
- Ανοικτή χειρουργική επέμβαση: Έχει περιοριστεί σήμερα και εφαρμόζεται μόνο σε επιλεγμένες περιπτώσεις.

Ποια η απαραίτητη παρακολούθηση μετά;
Η πιθανότητα σχηματισμού νέου λίθου ένα χρόνο μετά το αρχικό επεισόδιο λιθίασης φθάνει το 10%, με το ποσοστό να αυξάνει στο 30-40% μετά τα 5 χρόνια και 50-60% στη δεκαετία. Γι’ αυτό, χρειάζεται παρακολούθηση των ασθενών με λιθίαση εξατομικευμένα, ανάλογα με την προδιάθεση του ατόμου να δημιουργεί λίθους σε χρονικά διαστήματα, τα οποία θα προσδιορίσει ο θεράπων ιατρός με υπέρηχο νεφρών-κύστης και απλή ακτινογραφία νεφρών, ουρητήρων και κύστης (ΝΟΚ).

Ακόμη, απαραίτητο είναι να παρθούν μέτρα για την αποφυγή της υποτροπής της λιθίασης. Ο ουρολόγος σας θα σας συστήσει να:

Βεβαιωθείτε ότι πίνετε 2 με 2,5 λίτρα κάθε μέρα
• Πίνετε εξίσου κατά την διάρκεια όλης της μέρας
• Επιλέξτε ποτά με ουδέτερο pH, συγκεκριμένα νερό
• Παρακολουθείτε πόσο ουρείτε. Πρέπει να είναι περίπου 2 με 2.5 λίτρα την μέρα
• Παρατηρείτε το χρώμα των ούρων σας: πρέπει να είναι ανοικτό
• Πίνετε ακόμα περισσότερο αν μένετε σε ζεστό κλίμα ή κάνετε πολλή φυσική άσκηση
Να έχετε ισορροπημένη με ποικιλία διατροφή
• Να τρώτε άφθονα λαχανικά, φυτικές ίνες και φρούτα (ειδικά εσπεριδοειδή)
• Να προσπαθείτε να τρώτε περισσότερο χαμηλού περιεχομένου σε οξαλικά φαγητά, όπως αυγά, φακές, λευκό ρύζι, ξεφλουδισμένα μήλα, σταφύλια, κουνουπίδι, κολοκύθια, κ.α.
• Να εξασφαλίσετε ότι η διατροφή σας περιέχει επαρκή ποσότητα ασβεστίου (περίπου 1.000 μιλιγραμμάρια την μέρα).
• Να μειώσετε την ποσότητα του άλατος στην διατροφή σας (όχι περισσότερο από 3 με 5 γραμμάρια τη μέρα)
• Μην τρώτε υπερβολικά πολύ ζωική πρωτεΐνη, ειδικά κρέας από νεαρά ζώα. Αντίθετα τρώτε περισσότερη φυτική πρωτεΐνη, που βρίσκεται για παράδειγμα στο αβοκάντο, το κουνουπίδι ή τον αρακά
• Διατηρείτε ένα υγιεινό βάρος (ο δείκτης μάζας σώματος σας πρέπει να είναι μεταξύ 18-25kg/m2)